New City Reader “Endüstri”, Ayşe Çavdar ve Şevin Yıldız söyleşisi

Ağır sanayisi taşınan İstanbul’un “light” sanayiyle ilişkisinde de bir stratejik planı yok. Hızla çoğalan konut siteleri, kent merkezini boşaltmak için çeperde kurulan organize sanayi bölgelerini de içine alarak büyüyor. Başakşehir –İkitelli aksı bu değişimi kuzeydeki doğal sınırları esneterek çok yoğun hissedecek.

Şevin Yıldız: Başakşehir araştırmanı yaparken Başakşehir ve çevresinde yeni kurulan konut yerleşimlerinin, hemen güneyde Avrupa Otoyolu ile doğuda Atatürk Bulvarı arasında kalan sanayi bölgeleriyle ilişkisine baktın mı?

Ayşe Çavdar: Aslında bakmak zorundaydım. Çünkü Başakşehir’in varlık ve devamlılık sebebi bu bölge. Şöyle ki: Başakşehir daha Dalan döneminde İkitelli Organize Sanayi Bölgesi’nde çalışacak işçiler için sosyal konut projesi olarak şekillenmeye başlamıştı. Nurettin Sözen döneminde biraz daha şekillendi. Ama finansmanın bulunup hayata geçirilmesi Tayyip Erdoğan döneminde oldu. Dolayısıyla bu bölgede oluşan konut stoğunun ortaya çıkış noktası zaten bu sanayi bölgesiydi. Başakşehir’i bugünkü yüksek profile sıçratan ise yine İkitelli’nin yanı sıra Bayrampaşa, Bağcılar gibi bölgelerde oluşan sanayi bölgeleri ve bu bölgede post-gecekondulaşmadan kaçan ahalinin yeni ve nezih konut arayışı oldu.Kabaca özetlemek gerekirse bu sanayi bölgelerinde ortaya çıkan artıdeğer Başakşehir gibi bir bölgede konut yatırımına dönüştü.Fakat bu sanayi bölgelerinin içeriğinde ne var dersen, buna henüz bakma fırsatım olmadı. Başakşehir’e dediği kadarıyla bilebiliyorum ancak.

ŞY: Peki işçiler için yapılan bu sosyal konut projeleri bugun ne durumda? Hala oradalar mı ya da nasıl bir değişim içindeler?

AÇ: Bu biraz karmaşık bir durum. Başlangıçta sosyal konut projesi olarak temeli atılmış Başakşehir bugün İstanbul’un konut fiyatları en yüksek bölgelerinden birine dönüşmüş durumda. Bunun iki sebebi var. Bu sebeplerden ilki Başakşehir’in ya da başlangıçtaki adıyla Başak Konutları’nın kendisinden beklenen sosyal konut işlevini ideolojik stigmatizasyon nedeniyle görememiş olması. Çünkü dönemin Refah Parti’sinin başak sembolünü taşıyan bu bölgeye konut fiyatları çok ucuz olmasına rağmen büyük çoğunlukta RP’yi desteklemek amacını taşıyan orta sınıf ya da belediye çalışanları yatırım yaptılar. Bölge RP’nin kendi yandaşları için yaptığı bir getto projesi olarak damgalandı.1997′ye kadar durum böyleydi. 1997′de Başakşehir’e dönüşmüş olan bölgede İslamcı yükleme bir miktar kesintiye uğradı postmodern darbeyle paralel bir şekilde. 2002 sonrasındaysa hem İkitelli’de sermaye fazlasıyla birikmiş, İkitelli 2001′deki krizden bir bakıma büyüyerek çıkmış, hem de İslamcı politika tavır ve yol değiştirmişti.
Bugün baktığınızda orta ve üst orta sınıfın yaşadığı bir alana dönüşmüş durumda. İşçilerin yaşadığı bölgeler de var elbette. Ancak bu bölgeyi pazarlamak için kullanılan yöntemler profili daha yüksek tutmaya yönelik genellikle.

ŞY: Peki senin araştırman süresince sanayi bölgesi altyapısının yeni yapılan konutlara yol açmak için kullanıldığını gözlemledin mi? Yani aslında sanayi bölgesi olarak zonlanan bir bölgenin gerektirdiği altyapı yatırımı ve konut bölgesinin altyapı ihtiyacı birebir örtüşmez hatta bazı çevresel kriterler göz önüne alınırsa bu planlama olmadan olmamalı. Sen bu konuda bir fırsatçılık gözlemledin mi?

AÇ: İkinci aşama için bunu söylemek mümkün. Ama ilk aşamada merkezi idare ile yerel idare arasındaki anlaşmazlıklar dolayısıyla bu söylediğin tam olarak gerçekleşmemiş gibi duruyor. KİPTAŞ yetkilileri örneğin bu bölgeye yaptıkları konutlara elektrik, su vs. altyapısı götürebilmek için fazladan mücadele etmek zorunda kaldıklarını söylüyorlar. Akabinde ise yine elektrik ve karayolu idarelerinin “ancak bize de lojman yaparsanız bu altyapıyı oraya götürürüz” dediklerini öne sürüyorlar ki bu bana Türkiye koşullarında gayet olabilirmiş gibi görünüyor. İkinci aşamada yani 2002 sonrasında ise Başakşehir son derece kararlı bir şekilde konutlaştırılıyor. Bunda 1999 depreminin de etkisi var. Anladığım kadarıyla şehir idaresi depreme karşı alınabilecek önlemleri hızlandırmak amacıyla Başakşehir tipi konut alanlarını kullanmaya karar veriyor bu dönemde. Şehrin merkezinden buraya taşınmaları teşvik etmek (ucuz konut sağlayarak), bu şekilde merkezdeki yoğunluğu azaltmak ve yoğunluğu azalmış bölgede dönüşüm operasyonlarını kolaylaştırmak hedef. Dolayısıyla sanayi yatırımlarının açtığı bu alan, depremin yarattığı dönüşüm fırtınasıyla tamamlanmış durumda. Ama evet çok genel anlamda bölgedeki sanayi yatırımlarının konutlaşmanın gerekçesi olarak sunulduğu ortada. Ve evet yine bölgedeki ekonomik yoğunluk deprem riskiyle bir arada şehrin bu bölgeye doğru genişlemesinde tetikleyici işlev görmüş gibi görünüyor.

ŞY: Benzer durumlar Kartal, Yakacık, Tuzla ekseninde de görülüyor. Demek ki aslında İstanbul’un kentsel formunun değişiminde, yayılım biçimlerinin bir cephesinde bu ilişkilerin çok önemi var. Yeni şekillenen konut bölgeleri, monofonksiyonel alanlar, ve kuzeydeki doğal kaynaklara daha da çok sızmakta.

AÇ: Kesinlikle haklısın.Önce sanayi, sonra konut gidiyor.Sonrasında da şu söyleniyor: Eğer biz yapmasak, imara açmasak, gecekonducular ve kaçak inşaatçılar zaten işgal edeceklerdi.

ŞY: Çünkü Kartal dönüşüm projesinde de ilk pazarlığı yapılanlar eski fabrika alanları ve organize sanayi bölgeleriydi.

AÇ: Kayıt dışı korkusu ya da tiksintisi, formelliği sadece kamu eliyle düzenlenmesinden ibaret bir büyümenin meşruiyet temeli olarak kullanılıyor.Başakşehir civarındaki kimi sanayi alanlarının da yıkılıp yerine konut yapılması söz konusu artık. Yıkılacak alanların en eskisi 30 yıllık. Dolayısıyla bu işlerin pek de söylendiği gibi planlı yapıldığı iddia edilemez.

ŞY: Peki, bu küçük ölçekli “light” diye adlandırılan sanayi bölgeleri nereye gidiyor ya da nasıl sindiriliyor? Zaten bir dönem çepere taşınmışlardı şimdi değişen ağırlık merkezleriyle bir daha taşınıyorlar.

AÇ: Kimilerine ihtiyaç yok artık çünkü sektörler bitmiş durumda. Mesela tekstil bölgesi en büyük olanlardan biri ama doluluk oranı yüzde 40′ı bulmuyor. Peyderpey küçülecek ve ortadan kaldırılacak haliyle. Benim şahit olduğum en tuhaf hikayelerden biri Trikocenter adlı bir alan. Trikocuların yatırım yapmaları için açılmış, her biri üç katlı en az 1000-1500 metrekarelik atölye alanları. Ancak inşa edilirken triko makinelerinin gelecekte nasıl bir evrim geçireceği düşünülmemiş. Şu anda makineler giremediği için kullanılamıyor. Öte yandan triko dışındaki sektörler de buraya yatırım yapmıyorlar çünkü avantajlı değil.Kimileri ise başka şehirlere taşınmayı bekliyorlar. Oto yedek parçacılar mesela.Mobilya bölgeleri en canlı olanlar. Onlar aynı zamanda konut sektöründeki büyümeden de nasipleniyor. Dolayısıyla onlar orta vadede üretimden çok pazarlamaya ağırlık vererek kalacaklar gibi görünüyor. Üretim ise gene şehrin bir miktar daha dışına ya da başka şehirlere taşınabilir.Bunların tam olarak düşünüldüğünü de zannetmiyorum ayrıca. Daha çok sorun çıktıkça ve şikayetler arttıkça bir takım yama çözümler üretiliyor.

ŞY: Yani bir bakıma bu konut bölgeleri sanayide kalabilen üreticilerin de yönünü belirliyor. Mesela, tekstil kaldıysa bile ev perdesi üreticileri geride kalabiliyor. Mobilya üreticileri veya beyaz eşya servisleri gibi.

Ayse: Tamamen öyle. Bölgedeki sektörler konut sektörüyle ilişkilenebildikleri sürece yaşama şansına sahipler. Şimdilik çok hızlı bir sirkülasyon var. Ama tabii ilerde ne olacağı bilinmez. Ayrıca buraların istihdam kaynağı olan bölgelerle ilişkisi tam olarak kurulamadığı için de kimi sorunlar var. Mesela İkitelli’ye en yakın alan olmasına rağmen bugünün Başakşehir’inde yaşayan birinin işçi olduğu düşünülemez. Öte yandan işçi olabilecek çevre gecekondu bölgeleri lüks konut yatırımı alanlarına dönüşmüş durumda. Bu durum da planlamaya dair ciddi sorunlar olduğunu gösteriyor.