New City Reader’ın 7. sayısı Ekoloji sayfalarında Sonay Aykan imzalı bir metin.

Sözcüklerin değiş tokuş edildiği küresel bir piyasanın ortaya çıkmasıyla beraber, “sürdürülebilirlik” terimi de antre tabağımızdaki bir garnitür, evlerimizdeki bir süsleme, göğsümüze iliştirilen bir rozet gibi hayatımıza girmiş oldu. Eğer ideoloji “tam da dilbiliminin doğal gerçeklikle karıştırılması”[1] ise, bu durumda “sürdürülebilirlik” sözcüğünün güncel kullanımı, göstergeyi kökeninden kopararak ideolojik saptırmanın yeni biçimlerine kapı aralar. Sürdürülebilirlik mefhumuyla birlikte çevre artık büyüme peşinde koşan insan eylemlerinin önündeki direnç noktası olmaktan çıkar ve yapılı çevre üzerinden gerçekleştirilen insan müdahalesini meşrulaştıran, işbirliğine açık yepyeni bir rol üstlenir. Bir zamanlar iktisadi büyümenin önünde engel oluşturmakla itham edilen toplumsal sorumluluk ve çevresel koruma, kullanım değeri metalar dünyasından türetilen kavramlar ekonomisinde yeni bir değişim değeri elde etmiştir artık.

Bugün bilimsel yöntem ve teknoloji ile sarmalanmış olan çevre bilincinin yeniden ortaya çıkışı, kentsel mekânın yeniden şekillendirilmesi yönündeki arzuların yolunu açtığı gibi, “yeşil bina”, “sürdürülebilir tasarım”, “doğa dostu”, “doğal malzemeler” vb. terimlerin tedavüle sokulmasıyla dilbilim cenahında da kendine bir hareket alanı yaratmıştır. Bu yenilik mimarın vizyonunun sınır ve zorunluluklarını değiştirmekle kalmamış, kentsel dönüşüm için yepyeni bir söz dağarcığı geliştirerek kentsel projelerin kamuyla iletişim kurma yollarını da dönüştürmüştür. Söz-merkezli (logocentric) görüşün aksine bu yeni söz dağarcığı şehirdeki aktüel değişimin ayaklarından biri olarak ortaya çıkarken, kentsel mekânı dönüştürenler sürdürülebilirlik söylemi ile çağrılan yeni bir özne konumuna yerleşmektedirler.

Dünyanın geri kalanı ile paralel şekilde, sürdürülebilirlik dili konferanslar, kentsel dönüşüm projelerinin halkla ilişkiler faaliyetleri ve başbakanlığa bağlı bir kurum olan Toplu Konut İdaresi’nin (TOKİ) web sitesi üzerinden İstanbul’da da yayılmaya başladı. Ne var ki, son dönemdeki kentsel projelerin acımasız biçimde ortaya koyduğu üzere, sürdürülebilirliğin toplum, ekonomi ve çevre arasında uyumlu bir ilişki tesis etme becerisinden ziyade, kentsel projelerin ancak sürdürülebilirliğin sınırları dâhilinde tartışılabildiği yeni bir ideolojik mekân yaratma gücünden bahsedebiliyoruz. Sürdürülebilirliğin tam olarak ne anlam ifade ettiği ise halen net değil.

TOKİ gibi kurumlar, kendi misyon tanımlarına dahil ederek sürdürülebilirlik terimini sömürmelerine ve Sulukule ya da Bezirgânbahçe gibi projelerde yer alsalar da projelerini gelişigüzel biçimde sürdürülebilir olarak adlandırmalarına imkân veren bu müphemlikten sonuna dek istifade ederler. İnsanların büyüdükleri alanlardan tahliye edilmeleri, toplulukların ortadan kaldırılması, kültürel sermayenin buharlaşması ve habitus’un yok edilmesi ile ortaya çıkan sosyo-ekonomik zararları göz ardı eden TOKİ ve emsalleri, kentsel yenileme projelerinin yoksulluğa çare bulmak ve sürdürülebilir bir kentsel mekân yaratmak amacı taşıdığını iddia ederek sürdürülebilirlik iddiasını sahiplenmeye devam etmektedirler.[2] Kimi örneklerde sürdürülebilirlik enerji tasarrufu biçiminde karşımıza çıksa da[3], pek çok durumda kastedilen –yenilenebilir malzeme kullanma çabalarını kanıtlamak adına çatılara güneş panelleri yerleştirdiklerini ya da sınırlı bir alanda bambu malzeme kullandıklarını duyuran kapalı site örneklerinde görüldüğü gibi– basitçe iyi niyetli bir ekolojik bilincin ifadesidir. Ne var ki, bu projelerin neredeyse tamamı en çok karbon üreten ve geri dönüşümü zor malzemeler arasında sayılan çimento ve preslenmiş polisitren köpük kullanılarak uygulanmaktadır.

Bu türden çelişkiler, sürdürülebilirlik teriminin –açık şekilde ifade edilmiş göstergelerin düzenleyici bütünü ile desteklenen– kapsamlı bir tanımının yokluğunda ortaya çıkan geniş kavramsal boşluktan istifade ediliyor olmasının bir ifadesidir. O halde Jay’in belirttiği gibi[4], belki de “kaba formül siyasetin nerede cereyan edeceği sorusunu sorma inceliğini içermelidir, zira bugün için siyaset, değerleri ve özellikleri isimlendiren, dağıtan ve yeniden üreten ekonominin ismi gibi görünmektedir.” Sürdürülebilirlik ile açılan söylemsel alan kentsel siyaset için yepyeni bir fırsattır. Bu alanın bilim ve teknoloji alanına mı hapsedileceği –“muhtemelen zamanımızın siyaseten en yüklü, ideolojik olarak da en baskılanmış söylemi”[5] – yoksa toplum bilimleri tarafından ortaya atılan soruları kapsayacak biçimde mi genişletileceği, geleceğin şehirlerinin biçimini belirleyecektir.