Joseph Kanon, Alejandro Zaero-Polo, Daan Roggeveen ve Nazlı Gönensay mektupları

Sevgili İstanbul,

1945’te tüm savaşı tarafsızlığın cambaz ipinde yürüyerek geçirmiş bir şehirdin. Yabancı casusların Park Hotel’in barında masalar arası mekik dokudukları bir oyun alanıydın. Park Hotel artık yok, yerini önce bir otopark aldı, sonra lüks bir apartman. Başka birçok şey de değişti: tramvay hatları kapatıldı, Boğaziçi’ne köprüler asıldı, caddelere yeni adlar verildi. Dik yokuşlarını ve kıyının gerisinde kalan iç bölgelerini 14 milyon insan daha doldurdu. 1945’in İstanbul’u şimdi ancak hayallerde yaşıyor ve onu gerçek kılmak için bir tür edebi arkeoloji çalışması yapmak, eski haritalar, fotoğraflar, güncelerde kaleme alınmış gelişigüzel referanslarla tarihin üstüste binmiş katmanlarını teker teker soymak gerek.

Ama altyapıyı, bir caddeyi, yeniden yaratmak bir şey; asıl sıçramayı yapıp zamanda geri gitmek başka bir şey. Şimdi bize imkansız uzaklıkta gelen şeyler o zamanın güncel olaylarıydı. Saltanat 23 yıl önce, harem ise sadece 36 yıl önce feshedildi. Yakın geçmiş sayılır. O zamanlar İstanbul’un dört bir tarafını, geçmişin şanlı zaferleri için nostaljik duygular besleyen Osmanlı muhafızları ve bir an önce modern dünyanın bir parçası olmaya kararlı genç Atatürk nesli doldurmuş olmalı. Ve bir zamanlar hayat dolu olan azınlık cemaatlerinden geriye kalanların arasına önce damla damla sızan, sonra gürül gürül akan mülteciler, Batılı gurbetçiler, yalnız kendileriyle meşgul olup, bir yandan da casusluk çevirenler… Harika bir ortam diye düşündüm, ve belki de ilk başta düşündüğümüz kadar da uzak değil.

İstanbul, sen hala insanlar ve farklı gündemlerin birbirine girdiği baş döndüren bir karışımsın. Sokaklarının görüntüsü o zamanın sokaklarına çok benziyor, deniz trafiğinle hala canlısın, hala tarihi katmanlarla yaşayan bir şehirsin. 1945 bu katmanların yalnızca bir tanesi. Benim kitabım için yeterli ama koca mozaiğinin yalnızca bir parçası. O zamanlar bize keyif vermiş şeyler, şimdi de keyif veriyor: Sinan’ın uhrevi yapıları, Eminönü rıhtımını boydan boya süzülerek geçen kuşlar, Galata Köprüsü’nde sıra sıra dizilmiş sabırlı balıkçılar. Sen daima, şimdi de, o zaman da, bir yazarın rüyasısın. Nefes alıp veren tarihinle sarmalanmışsın.

Joseph Kanon

[ devamını oku ]

Charles Jencks, David Kohn, Şeyla Benhabib ve Merve Kaptan, New City Reader’ın beşinci sayısı için İstanbul’a mektuplar yazdı.

İstanbul – Zaman Şehir

İstanbul ve Roma, taş yapılar ve kazıların damga vurduğu binlerce yıllık tarih katmanlarıyla, dünyanın en mükemmel zaman şehirleridir. Ama bir bakıma, İstanbul ve bir bütün olarak Türkiye, tarihsel katmanlarının zenginliği ve çeşitliliğiyle, bu konuda dünyanın en önde gelen yeri olma noktasında Roma’dan daha fazla hak iddia edebilir.

Türkiye dünyanın ilk neolitik yerleşimlerinden bazılarını topraklarında bulunduruyor. Örneğin kentleşmenin ilk olarak ortaya çıktığı Çatalhöyük, ilk kent toplumuna yol açan koşullar konusundaki görüşlerimizde devrim yaratan 12000 yıllık yerleşim Göbekli Tepe. Neolitik Dönem’in başlaması, tarımda gerçekleşen devrim – yani buğdayın mutasyona uğraması sonucunda insanların şehirlerde bir araya toplanıp, çifçilikle geçinmeye başlaması – yüzünden değil başka bir şaşırtıcı sebepten ötürüydü. İnsanlar tapınmak için eş merkezli çemberler oluşturup bir araya geliyor veya bu dairesel düzen üzerine yerleştirdikleri mimari anıtlar inşa ediyorlardı. Son on yedi yıldır kazılmakta olan Göbekli Tepe üzerleri heykel oymalı ve hayvan kabartmalı T-şekilli monolitlerden (taş anıt) meydana gelmişti. Kabartmaların çoğu dişlerini gösteren, kızgın yırtıcı hayvanlara aitti. Bunlar da en az, her T-şekilli monoliti dev bir insan figürüne dönüştüren uzun kollar ve ince parmaklar kadar tuhaf ve tekinsiz görünüyorlardı. Göbekli Tepe’de insanlar nesiller boyunca, bir T çemberinin içine veya etrafına bir başka T çemberi inşa etmek için muazzam bir çaba harcamışlardı. Monolitlerden bazıları Stonehenge’dekilerle kıyaslanabilir. Bu kolektif inancı destekleyen ritüel şu anda bizim için bir esrar perdesi ardında gizleniyor ama arkeologlar ve antropologlar şimdi bu yaratımları çok güçlü bir sosyal uyum içerdiği için “dinin doğuşu” olarak adlandırıyorlar. On iki bin yıl önce Neolitik Devrim’i başlatan şey, anlaşılan o ki, bu “bilinen en eski tapınak yerleşimi” idi. İstanbul’da ise en eski yerleşimin tarihinin en az bu kadar eskiye uzandığı ispatlandı.

Bu gibi bölgelerde yeni binalar inşa etmenin doğuracağı sonuçlar ne olacak? Zaman Şehir, dağın jeolojik kesiti gibi farklı çağ katmanlarının bileşimidir; farklı katmanlarını materyaller, renkler ve kimyalar şeklinde gösterir. Aslında bu katmanların her biri natüralist bir tarih manzarası, indekslendirilmiş bir zaman göstergesi ve silinip yeniden yazılmış birer kültür parşömeni sunar. İstanbul Zaman Şehri’nde yapılar inşa etmek bu katmanlaşmayı korumak ve dramatize etmektir. İnşaat yeni veya doldurma bir toprak parçası üzerindeyse, bu katmanlaşmanın yapay bir benzerini yaratmaktır. Zaman Şehir, çağlar içinde inşa edilir; mimar evrimleşmeyi, yıkımı, ve sikkelerin yeniden basılmasını – silinip yeniden yazılan parşömeni – bilincin ışığıyla aydınlatır.

(Theodosius’un Katmanlı Duvarları … ve Yeni Yapay Duvarlar)

Charles Jencks

[ devamını oku ]

NCR mevkilerinin listesini makalenin devamında veya yandaki harita bulabilirsiniz.

[ devamını oku ]

Shumon Basar, Superpool, Füsun Türetken ve Tom Dyckhoff, New City Reader’ın beşinci sayısı için İstanbul’a mektuplar yazdı.

Sevgili İstanbul, dün Orhan Pamuk’un aynı adlı romanının muhteşem bir sonucu olarak ortaya çıkan Masumiyet Müzesi’ndeydim. Bir arkadaşım fesi göstererek sordu: “Bunun ne olduğunu biliyor musun?”, “Evet,” dedim, “Kemal Atatürk Cumhuriyet’in kuruluş sürecinde bunları yasaklamıştı.” Arkadaşım buna karşılık şöyle dedi: “Çünkü Osmanlı’ya aittiler.” Bu hafta kamu tartışmaları Türkiye’de kürtajın ahlakî ve yasal statüsü etrafında kızıştı. Liberaller bu mücadeleyi yeniden kazanmak zorunda kalacaklarını hiç düşünmemişlerdi; ama burada asıl ilerlemenin – sosyal, ekonomik ve biyolojik – tek yönlü bir cadde olduğu varsayımı sınanıyordu. Ve burası 11 Eylül’ün damga vurduğu bu on yılda Ekonomik Avrupa Kalesi’nin resmi olarak dışında tuttuğu, dolayısıyla iyimserlik anlayışını tam aksi yöne, yani doğuya çevirmiş bir Türkiye. Doğu, El Cezire Türkiye olabilir, Arap dünyasıyla hizalanmak için ülkenin saat ayarının değiştirilmesi olabilir (+2 değil, +3), Bakü, Bişkek, Mekke veya yerli MTV olabilir. MS 330’da kimi insanların sana, Hıristiyanlığın merkezini daha doğuya, ilk başladığı yerlere daha yakın bir noktaya taşıdığın için, “Yeni Roma” dediklerini hatırlıyor musun? Daha iyisiyle değiştirme, adaptasyon, yeni isimler, geçmişin mağlubiyeti… Peki ya şimdi? Louis Althusser’in söylediği gibi: “Gelecek çok uzun sürer.”

[ devamını oku ]