Fotoğraf: Ömer Kanıpak

Küratörlüğünü Maurizio Bortolotti’nin üstlendiği Haliç Merkezi, Galata Rum İlköğretim Okulu ana salonunda, Adhocracy içinde özel bir proje olarak ve sergiye ilham kaynağı olan eserleriyle Yona Friedman’a saygı duruşu mahiyetinde sergilenmektedir. Fransız-Macar mimarın İstanbul şehri için ilk kurgusu olan Haliç Merkezi projesi, Friedman’ın mega şehirleri, 19. Yüzyıl ulusal kimlik ve sınır gibi kavramların ötesinde, kıtalar içindeki iletişim ağları gibi gören genel algısına nüfuz eder. Friedman’ın çalışmaları ayrılmaz şekilde iletişim ile bağlantılı olduğundan, Friedman’ın girişimiyle diyaloğa girmek için, Haliç Merkezi, Tomás Saraceno, Boğaçhan Dündaralp, Ömer Kanıpak, Cevdet Erek ve Gabriele Basilico gibi birkaç sanatçı ve mimarın davet edildikleri bir platform olarak düşünülmüştür.

Ömer Kanıpak’ın “Köprü Kent” Projesi

“Bir mekanizma olarak kent labirentten başka bir şey değildir: Engellerle ayrılmış kalkış ve varış noktalarının konfigürasyonu.” Yona Friedman, Architecture Mobile, 1960
Galata Köprüsü eski İstanbul’un iki önemli ticari merkezini birbirine bağlayan, yaya ve araçların bir yakadan diğerine geçmesini sağlayan salt bir köprüden fazlasıdır. Ticari ve rekrasyonel hayatı barındıran dünyadaki sayılı bir kaç strüktürden birisi, farklı zamanlarda farklı seviyelerde kullanılan şaşırtıcı bir kentsel entstrümandır. Araç ve tramvayın yer aldığı kotun altında aynı genişlikte bölümlere ayrılmış mekanlar yüksek kiralar yüzünden sadece tek bir fonksiyona ev sahipliği yapabilmekteler. Aşağı yukarı aynı kalitede yiyecek ve içeceği sunan balık restoranları olarak işletilen bu bağımsız birimlerin mekanları kullanma şekilleri ve farklı dekorasyonları ile Galata Köprüsü canlı ve heterojen bir karışıma dönüşür. İnsani müdahalelerin doğaçlama esnekliğinin böyle katı bir strüktürde bile sergilenebiliyor olması Yona Friedman’ın takdir ettiği gibi sıradan insanların fiziksel çevreyi beklenmedik bir yaratıcılıkla şekillendirme kapasitesinin bir ispatı olmalı. Bu nedenle Galata Köprüsü’nün Friedman’ın “Mobil Mimarlık” ya da “Mekansal Şehir” teorilerinin vücuda gelmiş bir hali olduğunu iddia etmek yanlış olmaz.

Köprü üzerinde iki tarafta toplam yaklaşık 40 bağımsız restoran bulunmakta ve vardiyalar da göz önüne alındığında bu restoranlarda 600 ila 800 kişinin maaşlı çalıştığı tahmin edilmekte. Üst katı kullanan amatör balıkçılar, işportacılar ve sokak satıcılarını da hesaba kattığımızda Galata Köprüsünün her gün binden fazla kişiye çalışma mekanı olarak hizmet verdiği söylenebilir. Bu proje ile Galata Köprüsü’nde çalışanların köprü ve evleri arasındaki günlük ulaşım rotaları haritalandırılması amaçlanmıştır.

Anketler: Kübra Aygör, Berk Büyükyanbolu, Deha Koygun, Ahmet Makca
Haritalama: Özgün Gürsürer
Proje: Ömer Kanıpak | Mimar | İstanbul, Kasım 2012

GDC, Bir Direniş ve Katılım Tarihi _AUTLAB tarafından
Natalia Agati, Daniele Burattini, Emanuele Caporrella, Olimpia Fiorentino, Daniele Presutti, Renzo Sgolacchia.

1968 yılında Milan’da gerçekleştirilen 14. Trienal. GDC, Sergi dışında öğrenciler ve işçiler ile tartışıyor.

Giancarlo De Carlo (Cenova, 1919 – Milan, 2005) İtalyan Direnişi sırasında, Modern Hareket’in “öncüleri”nin çalışmaları ile mimariye yaklaşan bir partizandır. Bu deneyim siyasi vizyonun yanı sıra tüm üretiminde önemli izler bırakmıştır. Team X’in bir üyesi ve Katılımcılık Mimarı olarak bütün dünyada tanınır. Mimar, şehir planlamacısı, profesör, editör ve bir entelektüel olan Giancarlo, Domus dergisinde ilgi alanlarının “Üniversiteden kara deliklere” kadar değişiklik gösterdiğini belirtmiştir.

Bir Şehir Planlama Dersi

Una Lezione di Urbanistica, 1954. Kısa filmden kareler

1954’te Milano’da gerçekleşen 10. Trienal Sergisi sırasında, GDC, Carlo Doglio ve Ludovico Quaroni seyirciye üç tane kısa film sunumu yaparlar: Çağdaş şehirlere dair geliştirdikleri yenilikçi ve yaderk bakış açısıyla, neo-modern hareketin karşısında konumlarını ortaya koyarlar. Özellikle, Una Lezione di Urbanistica, teknisyen ve uzmanların basmakalıp yaklaşımından kaynaklanan sorunların ironik bir eleştirisidir. Amacı, sıradan vatandaşın, kayıtsız yetkeciliklere karşı tepki göstermesini teşvik etmektir. Devrimci bir kavram olarak katılım ortaya atılır.

Dergi

Mekan ve Toplum Dergisi no.1, 1978. Ön Kapak.

İlk sayısında yer alan manifesto, belirli mimarilar ve mekanlar hakkındaki düşüncelerin anlamlarını açıklar. Dikkat çeken husus ise mimarideki “süreç”e, onun motivasyonları ve sonuçlarına dair duyulan yoğun ilgidir. Mekan ve Toplum’un çeşitli sayılarında Enciclopédie’den Diderot makineleri ortaya çıkar. Makineler belirli bir Modus Operandi’nin (kaynakları yönetmek için rasyonel sistem) metaforlarıdır. Mimaride yaderkliğinin gerekliliği üzerine düşünceler, mimarinin meşruiyeti ve hesap verebilirliği konusunda tartışmalara işaret etmektedir. Bağlama dair katkılar tüm denemelerde tasdik edilir: Mekan ve Toplum’da, dikkatin dünyadaki en değişik yerel projelere verileceği beyan edilir. Kamerun’un kulübeleri ve Puglia’deki Trulli arasındaki tek temas noktası birbirlerinden farklı olmaları, doğdukları ortamın çeşitli bileşenlerinin çeşitliliği ile tutarlı olmalarıdır.
(GDC, Casabella-Continuità no. 200, 1954)

Villagio Matteotti

Terni, 1970. Matteotti tasarım modellerinin Sergisi.

1969 yılında İtalya, çalışma ortamında yeni hakların elde edilmesi ve toplumsal kazanımların resmileştirilmesini amaçlayan ilk büyük işçi hareketlenmeleri, fabrikalardaki yaygın grevler ve mücadeleler ile çalkalanmaktadır. Villaggio Matteotti bu tarihsel anda, Sıcak Sonbahar’da, ortaya çıkar. GDC katılımcı bir süreç önerir ve Terni çelik fabrikası işçileri de – çalışma saati süresince ve üstleri olmadan – tasarıma hemen katılır. GDC sosyal konut konusunda işçilerin simgesel görünümlerini genişletmek için bir sergi hazırlar. Sakinlerle birlikte ve Değişkenlik prensibine gore, 250 ev için 45 farklı konut çözümüne evrilmiş 5 tipoloji önerir. Değişkenlik, her ev için müstakil erişimler, aşamalı düzlemler üstüne konumlanmış teras sistemli özel bahçeler, yaya ve araç yolları arasında farklılışma anlamına gelir. İşçiler, Mekana erişim hakları konusunda güçlü bir siyasi bilinç elde ederler: 1974 yılında Fabrika Komiteleri çalışma alanlarının restorasyonu ile ilgili kararlara bile dahil olmak isterler. Belediye idaresi – 1975’te – Terni’deki sosyal konut için üç yılda bir yapılan planı hazırlarken Matteotti mahalle ilkelerinden esinlenmiştir.

Bürokrasi, dikkatli bir şekilde inşa edilmiş[…]teksesli bir tipolojiyi dayatma yoluyla kontrol sağlar. “Süreçler,” daha doğrusu, bürokrasiyi rahatsız eder çünkü çok fazla değişkeni riske atar, eleştiriyi harekete geçirir, katılımı teşvik eder:
(GDC, Sulla incontinente ascesa della tipologia /Type and Stereotype, Casabella, no. 509‐510 ,1985)

Terni, 1974. Fotoğraf Giorgio Casali.